İş Hukukunda Hamilelik ve Analık Haline Dayalı Haklar

4857 sayılı yasa gereğince kadın işçinin hamilelik döneminde ve doğum sonrası analık halinde kadın işçinin belli ölçüde izne olacağı hükme bağlanmıştır.6663 sayılı Kanunla 2016 yılında İş Kanunu’nda bazı değişiklikler yapılmadan önce bu konu yalnızca sağlık açısından ele alınmış ve doğumdan önce ve sonra sekizer hafta kadın işçinin çalıştırılması yasaklanmıştır. Fakat 6663 sayılı Kanun ile bu çalıştırma yasağının haricinde kadın ve erkek işçiye ayrıca üç yaşından küçük çocuğu evlat edinenlere yeni bir takım haklar tanınmıştır. İş Kanunu’nda, kadınların hamilelik ve analık dönemlerinde ILO Sözleşmeleri doğrultusunda korunmalarına yönelik özel düzenlemeler yapılmış ve gerekli önlemler alınmıştır. Kadın işçilerin İş Kanunu’nda hamilelik ve analık durumunda korunmasına ilişkin düzenlemeler sırası ile doğumdan önceki ve sonraki koruma, analık halinde süt izni ve analığı koruyucu diğer hükümler olmak üzere düzenlenmiş bulunmaktadır.

Kadınların doğumdan önce ve sonra korunmasına yönelik olarak İş Kanunu’nun 74. maddesinin 1. fıkrasında doğum izni /analık izni öngörülmüştür. Buna göre;

“..Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. (Ek cümle: 13/2/2011-6111/76 md.) Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. (Ek cümleler: 29/1/2016-6663/22 md.) Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır…”

Böylece kadın işçilerin hamilelik dönemlerinde ve doğumdan itibaren belirli bir süre içerisinde tanınan izinler ile hem annenin hem de çocuğun sağlığının korunması hedeflenmiş olup İş Kanunu’nun 104 maddesi gereğince bu izinleri vermeyen işveren veya vekiline idari para cezasına hükmedilir.

İş Kanunu 74. madde ile kadınları analık halinde özel olarak korumaya yönelik başka bir hüküm ise kadınlara tanınan süt izni hakkıdır.

74.Maddenin 7. fıkrası uyarınca “Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.”

Bu düzenleme ile kadın işçinin çocuğu ile yakından ilgilenmesi hedeflenmiş olup kadın işçi herhangi bir nedenden ötürü çocuğunu emziremezse bile bir buçuk saatlik iznini kullanmasına işveren engel olamayacaktır. Kadın çalışan bu izni emzirmese dahi kullanması  gerekir. 4857 sayılı yasanın 74.maddesinde yer alan bu hükme göre bu izin günlük olarak toplamda bir buçuk saat şeklinde kullanılacaktır. Ancak bazı iş yerlerinde kadınların her gün bu izni kullanmak yerine izinlerini biriktirerek toplu bir şekilde kullanmaya yönelik talepleri olabilmektedir. Eğer işveren bunda bir sakınca görmez ve uzlaşırlarsa kadınlar süt izinleri toplu olarak kullanabileceklerdir.

Yine 4857 sayılı yasanın 74.maddesi gereğince ;

Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

Yukarıda yer verilen yarım çalışma ödeneğinden faydalanabilmek için bazı şartlar öngörülmüştür. Yarım çalışma ödeneğinden yararlanabilmek için temel şart, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) kayıtlı işçi olmakla beraber bu şart tek başına yeterli değildir. Bu şartın yanı sıra doğumdan önce 3 yıl içinde çalışılmış olması ve SGK’ya en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi yatırılması, çocuğun sağ olarak doğması ve yarım çalışma ödeneği alındığı sırada da hayatta olması, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışılması (bu da 45 saatin yarısı yani 22,5 saat etmektedir) ve doğum izninin bitiminin ardından yarım gün çalışılması şartları gerekmektedir.

YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

HAK SAHİPLERİ	ŞARTLARI
DOĞUM YAPAN ÇALIŞAN EVLAT EDİNEN ÇALIŞAN	-3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olmak -Doğumdan sonra 60,120,180 gün haftada 22,5 saat çalışmak

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA

Doğum sonrası analık izninizin bitmesinin ardından, en az bir ay önce işverene yazılı olarak başvurarak kısmi süreli çalışma talebinde bulunulabilmektedir. Ancak bu şekilde kısmi süreli çalışmanın da birtakım şartları bulunmaktadır. Öncelikle belirtmek gerekir ki kısmi süreli çalışma hakkından ebeveynlerden sadece birisi yararlanabilir. Ebeveynlerden birisinin çalışmaması halinde çalışan eşin kısmi süreli çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir.

Kural : Ebeveynlerin ikisinin de çalışıyor olması gerekir. Ancak bu kuralların istisnai halleri bulunmaktadır.

• Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane yada üniversite hastanesinden alınacak raporuyla belgelendirilmesi ,
  

• Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi ve velayete sahip ebeveynin talepte bulunması  veya  

• 3 yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi halinde her iki ebeveynin çalışma şartı aranmaz.
  

İSTİNAİ HALLERİ

HASTALIK HALİ

VELAYEYİN EŞLERDEN BİRİNDE OLMASI

ÇOCUĞUN EVLAT EDİNİLMESİ

Evlat edinenler kısmi süreli çalışma hakkından yararlanabilir. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşle birlikte veya tek başınıza evlat edinmeniz halinde de, çocuğun size fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi süreli çalışma hakkından yararlanabilmektedir.

Av.Deniz Pırıl Akcan